1. Anasayfa
2. Sayfalar
3. Küresel Gıda Tedarik Zincirinin Kırılganlığı: Pandemiden İklim Krizine

COVID-19 pandemisi, ardından gelen Rusya-Ukrayna savaşı ve giderek şiddetlenen iklim krizi, küresel gıda tedarik zincirlerinin ne denli kırılgan olduğunu gözler önüne serdi. Küresel sistemin şoklara verdiği tepkiler, yerel üretim, dijital altyapı ve politik dayanıklılık konularının yeniden değerlendirilmesini zorunlu kıldı. Bu yazımızda küresel sistemin krizlere verdiği tepkileri değerlendirdik.

Pandeminin İlk Etkileri: Şok ve Adaptasyon

Pandeminin ilk günlerinde dünya genelinde yaşanan "panik alımları", temel gıda maddelerine olan talebi olağanüstü seviyelere çıkardı. Bu, yerel tedarik zincirlerinde ciddi aksamaları beraberinde getirdi. Brezilya’da yapılan bir araştırma, pandemi sırasında tedarik zincirlerinin hızla adapte olarak dijitalleşmeye yöneldiğini ve tüketici davranışlarında kalıcı değişiklikler oluştuğunu gösterdi [1]. Araştırmaya göre, Şubat 2020'de ilk Covid-19 ölümü bildirildikten hemen sonra ve Mart ayında Dünya Sağlık Örgütü'nün (DSÖ) pandemi ilanından sonra tüketim mallarının satış hacminde belirgin bir artış gözlemledi. Bu artış, esasen panik alımından kaynaklandı, çünkü tüketiciler gelecek arzı konusundaki korku ve belirsizlik nedeniyle temel ürünleri stoklamak için acele ettiler. Sosyal ve kitle iletişim araçlarından gelen bilgi akışının yoğunlaşması, panik alımını tetikleyen önemli bir rol oynadı. Pandemi ile ilgili haberler yayıldıkça, tüketiciler kaygılandı ve temel ürünleri satın almak için acele etti, bu da bu dönemde satış hacimlerini önemli ölçüde artırdı. Panik alımı talep desenlerini değiştirdi; tüketiciler temel gereksinim maddelerini, gereksiz ürünlere göre önceliklendirdi. Bu tüketici davranışındaki değişiklik, temel ürünlerin satışlarında geçici bir artışla sonuçlanırken, diğer kategorilerde bir düşüş yaşandı. Panik alımı nedeniyle talepteki ani artış, tedarik zincirinde zorluklar yarattı. Şirketler, artan talebe ayak uydurmakta zorlandı ve bu durum tedarik zorluklarına yol açtı. Bu durum, artan satış hacmini etkili bir şekilde yönetmek için çalışma rutinlerinde ve teknolojik yeniliklerde adaptasyonları gerektirdi.

Küresel Krizler ve Gıda Bağımlılığı

COVID-19 pandemisinin yanı sıra Rusya-Ukrayna savaşı gibi jeopolitik krizler, bazı ülkelerin tek bir dış kaynağa olan aşırı bağımlılığını açığa çıkardı. Bu durum, "küreselleşme" yerine "glokalleşme" (yerelleştirilmiş küresel stratejiler) kavramının yeniden önem kazanmasına yol açtı. Gıda fiyatlarındaki dalgalanmalar ve arz sıkıntıları, özellikle düşük gelirli ülkelerde gıda güvensizliğini tetikledi [2]. Çalışma, glokalizasyonun - küresel stratejileri yerel bağlamlara uyarlamanın - geleneksel küreselleşmeye alternatif sunabileceğini önermektedir. Yerel ihtiyaçlar ve koşullara odaklanarak, tarımsal gıda sistemleri krizlere daha uyumlu ve yanıt verebilir hale gelebilir, böylece yerel piyasalarda gıda güvenliği ve istikrarı artırılabilir. Araştırmalara göre krizlerin oluşturduğu zorlukların aynı zamanda tarımsal gıda sektöründe yenilik ve iyileştirme fırsatları sunduğunu belirtmektedir. Bu zorluklardan yararlanan paydaşlar, gelecekteki kesintilere daha iyi hazırlıklı olan daha sağlam bir tedarik zincirini teşvik edebilirler.

İklim Krizi: Sessiz ama Sürekli Bir Tehdit

Artan sıcaklıklar ve aşırı iklim olayları, gıda üretim sistemlerinde yapısal baskılar oluşturuyor. Özellikle hayvancılık sektöründe, ısı stresi üretim verimliliğini düşürerek ekonomik kayıpları artırıyor. ABD’de yalnızca tavuk endüstrisinde yıllık 2.36 milyar dolarlık zarar, bu kırılganlığın somut bir göstergesidir [3]. Çalışma iklim değişikliği nedeniyle kümes hayvancılığı sektörünün karşılaştığı zorlukları ele almak için kapsamlı bir mevzuata duyulan ihtiyacı vurguluyor. Bu tür önlemler, sürdürülebilir uygulamaları teşvik etmek ve kümes hayvanı üretim sistemlerinin direncini artırmak için çok önemlidir.

Kırsal Dönüşüm ve Yerel Dayanıklılık

Perulu küçük çiftçiler üzerine yapılan bir saha araştırması, geleneksel tarım bilgisi ile modern teknolojinin birleştirilmesinin gıda zincirlerini daha dirençli kıldığını gösteriyor. Özellikle döngüsel ekonomi ilkelerine dayalı üretim sistemleri, sürdürülebilirlik açısından umut verici bir yol sunuyor [4]. Kırsal dönüşüm projeleri, yerel ekonomileri çeşitlendirebilir, istihdam yaratabilir ve kırsal altyapıyı iyileştirebilir. Tarımsal üretimin modernizasyonu, yerel ürünlerin pazarlanması ve turizm gibi alternatif gelir kaynaklarının geliştirilmesi, kırsal ekonomilerin rekabet gücünü artırır. 

İklim krizleri ve küresel krizler, tarımsal üretimi ve gıda güvenliğini derinden etkileyen bir tehdit olarak önümüzde duruyor. Küresel gıda tedarik zincirleri, çoklu krizlerin etkisiyle ciddi sınavlar vermekte. Pandemi, savaşlar ve iklim krizi gibi faktörler bu sistemlerin ne kadar kırılgan olduğunu kanıtlamış durumda. Ancak bilimsel araştırmalar, gıda zincirlerinin iklim değişikliğine karşı nasıl daha dirençli hale getirilebileceğine dair umut verici stratejiler sunuyor. Yerel çözümler, döngüsel ekonomi, dijital tarım ve dost ülkelere yönelim gibi stratejiler, geleceğe dair umut vadeden çözümler arasında öne çıkıyor. Gıda zincirlerinin iklim değişikliğine karşı dayanıklılığını artırmak, yalnızca tarımsal teknolojilerle değil; politikalar, yerel katılım, biyolojik çeşitlilik ve iklim odaklı eğitim gibi çok boyutlu stratejilerle mümkündür. Dayanıklı tarım sistemleri, küresel gıda güvenliğinin temelidir.

[1]  Longhini, T., Magalhães, L. A., & Ferreira, R. (2025). Impact on sales of basic items during the Covid-19 pandemic in local supply chain. Caderno Pedagógico, 22(1), e13516. https://doi.org/10.54033/cadpedv22n1-192
[2] Bas, T. G. (2025). Globalization vs. Glocalization: Learn Lessons from Two Global Crises, Such as the Russia–Ukraine Conflict and the COVID-19 Pandemic, for the Agro-Food and Agro-Industrial Sector. Agriculture, 15(2), 155. https://doi.org/10.3390/agriculture15020155
[3] Abbas, A. O., Nassar, F. S., & Ali, A. (2025). Challenges of Ensuring Sustainable Poultry Meat Production and Economic Resilience under Climate Change for Achieving Sustainable Food Security. Research on World Agricultural Economy, 159–171. https://doi.org/10.36956/rwae.v6i1.1441
[4] Vásquez Neyra, J. M., Cequea, M. M., & Haensel Schmitt, V. G. (2025). Current practices and key challenges associated with the adoption of resilient, circular, and sustainable food supply chain for smallholder farmers to mitigate food loss. Frontiers in Sustainable Food Systems, 9. https://doi.org/10.3389/fsufs.2025.1484933